Η κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους… Ποια είναι τα συμπτώματα;

Η κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους (νέους) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο ψυχιατρικών διαταραχών, καθώς και χρήση ναρκωτικών και απόπειρες αυτοκτονίας. Έρευνες έχουν δείξει συνέχιση της κατάθλιψης των νέων στην ενήλικη ζωή, με αρνητικές επιπτώσεις στην εργασία, στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή και αυξημένο αριθμό πετυχημένων αυτοκτονιών.

Από την επιστημονική ομάδα της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών της Διάθεσης και την ψυχολόγο κυρία Αγγελική Μενιδιάτου. 

Οι ρυθμοί με τους οποίους τα παιδιά και οι έφηβοι παθαίνουν κατάθλιψη στις μέρες μας είναι πρωτοφανείς. Ο μέσος όρος έναρξης της διαταραχής έχει μειωθεί ραγδαία. Σχεδόν το 9% των νέων έχουν παρουσιάσει ένα τουλάχιστον επεισόδιο σοβαρής κατάθλιψης μέχρι την ηλικία των 14. Το 15 – 20% των νέων παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο πριν ενηλικιωθούν.

Η κατάθλιψη με μικρή ηλικία έναρξης είναι μια χρόνια διαταραχή, με το 84% των καταθλιπτικών νέων να εμφανίζουν αργότερα καταθλιπτικά επεισόδια στην ενήλικη ζωή. Επίσης η κατάθλιψη που έχει μικρή ηλικία έναρξης φαίνεται να σχετίζεται με μια ευρεία γκάμα ψυχιατρικών και οργανικών προβλημάτων στην ενήλικη ζωή, καθώς και βλάβη σε διάφορους τομείς λειτουργικότητας.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ – ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Τα κύρια χαρακτηριστικά της κατάθλιψης είναι κοινά σε ενήλικους και εφήβους και τα διαγνωστικά κριτήρια για όλες τις διαταραχές διάθεσης είναι σχεδόν ίδια για τα παιδιά και τους ενήλικους. Οι λίγες εξαιρέσεις κατά DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών) για τη μείζονα κατάθλιψη και τη δυσθυμία στα παιδιά και εφήβους περιλαμβάνουν την ευερέθιστη διάθεση αντί για καταθλιπτική διάθεση, αποτυχία πρόσληψης του αναμενόμενου βάρους αντί για απώλεια βάρους και μικρότερη απαιτούμενη χρονική διάρκεια για δυσθυμία.

Υπάρχουν επίσης εμφανείς διαφορές στην κλινική εικόνα. Σωματικά ενοχλήματα, ψυχοκινητικός εκνευρισμός και ψευδαισθήσεις σύμφωνες με τη διάθεση είναι επικρατέστερες στα παιδιά προεφηβικής ηλικίας. Άγχος αποχωρισμού, φοβίες και προβλήματα συμπεριφοράς εμφανίζονται πιο συχνά σε παιδιά. Στους εφήβους μπορεί να εμφανισθούν αντικοινωνική συμπεριφορά, χρήση ουσιών, ανησυχία, γκρίνια, επιθετικότητα, απομόνωση, εντάσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις στην οικογένεια, προβλήματα στο σχολείο, τάσεις φυγής από το σπίτι, καθώς και αισθήματα έλλειψης κατανόησης και επιδοκιμασίας. Η ανηδονία (απώλεια ευχαρίστησης), η απελπισία, η υπερυπνία και οι αλλαγές στο βάρος είναι πιο συχνές στους εφήβους παρά στα παιδιά.

Στα ψυχωτικά καταθλιπτικά παιδιά, ακουστικές ψευδαισθήσεις εμφανίζονται πιο συχνά από παραληρητικές ιδέες. Οι παραληρητικές ιδέες είναι πιο συχνές σε εφήβους και ενηλίκους. Αυτό είναι πιθανό να σχετίζεται με την έλλειψη γνωστικής ωρίμανσης στα παιδιά.

Βρέφη

Η ανακλιτική κατάθλιψη (Spitz, 1946) αφορά την οξεία αντίδραση λήθαργου και εμφανούς αποθάρρυνσης στα βρέφη που έχουν παραμεληθεί. Τα βρέφη αυτά ενδέχεται να εμφανίσουν παθητικότητα και έλλειψη πρωτοβουλίας, διάφορες ασθένειες, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να φτάσουν ακόμη και στον θάνατο. Η διαταραχή εμφανίζεται προοδευτικά και προϋποθέτει την πρότερη ύπαρξη φυσιολογικής σχέσης με τη μητέρα τουλάχιστον κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του βρέφους. Τα βρέφη που επιζούν μπορεί αργότερα να αναπτύξουν υπερβολικές απαιτήσεις για προσοχή ή, παραδόξως, άρνηση για οποιαδήποτε επαφή.

Αυτά τα παιδιά δείχνουν λυπημένα, κλαίνε πολύ, αντιδρούν αργά σε ερεθίσματα, εμφανίζουν κινητική επιβράδυνση και μπορεί να παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου και όρεξης. Επίσης η κατάθλιψη εκδηλώνεται με στερεοτυπικές κινήσεις όπως κούνημα μπρος πίσω, ενώ διακρίνουμε ένα άδειο βλέμμα στα μάτια τους.

Παιδιά προσχολικής ηλικίας

Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν εμφανισθεί παθολογικά παρατεταμένες καταστάσεις συναισθηματικής διέγερσης σε ελάχιστα ερεθίσματα και επεισοδιακή μανιακή δραστηριότητα με ελάσσονα καταθλιπτικά συμπτώματα. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με κατάθλιψη φαίνονται πολύ λυπημένα, πεσμένα, παρουσιάζουν περιορισμένη λεκτική επικοινωνία και έλλειψη τρεμοπαίγματος στα μάτια.

Παιδιά σχολικής ηλικίας

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν την ικανότητα να περιγράψουν συμπτώματα όπως αρνητική διάθεση (“έχουν τις μαύρες τους”, δεν θέλουν να γίνουν τίποτα όταν μεγαλώσουν), δυσκολία στη συγκέντρωση, χαμηλή απόδοση στο σχολείο, ευερέθιστη διάθεση, κλάμα και αυτοκτονικές σκέψεις, για τις οποίες συχνά δεν γνωρίζουν οι γονείς. Επειδή υπάρχει ο μύθος ότι τα παιδιά δεν κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, δεν είναι ασυνήθιστο οι απόπειρες να χαρακτηρίζονται από τους παιδίατρους σαν ατυχήματα.

Σωματικά ενοχλήματα μπορεί να εμφανίζονται μαζί με τα καταθλιπτικά συμπτώματα στα παιδιά. Τα πιο κοινά είναι οι πονοκέφαλοι και οι πόνοι στην κοιλιά.

Έφηβοι

Συχνά το αίτημα θεραπείας για ένα καταθλιπτικό έφηβο είναι κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς ενώ η κατάθλιψη που το συνοδεύει δύσκολα εντοπίζεται. Οι περισσότεροι έφηβοι δεν δείχνουν λυπημένοι παρά μόνο όταν μιλούν για την κατάθλιψή τους. Συνήθως θέλουν να βρίσκονται με φίλους και να συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Όταν παρουσιάζουν κατάθλιψη, συχνά δείχνουν ανία, απάθεια για τους φίλους τους και τα συνηθισμένα τους ενδιαφέροντα. Μπορεί να αποσυρθούν κοινωνικά ενώ συχνά αναφέρουν πως νιώθουν μοναξιά κι ότι δεν τους αγαπούν.

Οι έφηβοι με κατάθλιψη έχουν λίγους φίλους, φτωχές σχέσεις με συνομηλίκους και αρνητική αυτοεκτίμηση. Παρουσιάζουν χαμηλή σχολική επίδοση, αλλαγές στους βαθμούς ή και σχολική αποτυχία. Η συγκέντρωσή τους επηρεάζεται, νιώθουν κούραση και απομονώνονται. Η αντικοινωνική συμπεριφορά (παραβατικότητα), η ελευθέρων ηθών σεξουαλική συμπεριφορά και η χρήση ουσιών συχνά περιπλέκουν την κλινική εικόνα.

Η κατάθλιψη μπορεί να έχει μια κλινική εικόνα διαφορετική από έφηβο σε έφηβο αλλά τα κύρια στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν είναι καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση, απώλεια ενδιαφέροντος, αδυναμία στη συγκέντρωση, αισθήματα ενοχών και αναξιότητας, διαταραχές ύπνου και όρεξης και αυτοκτονικές σκέψεις.

 Μπορεί να είναι δύσκολο για τους γονείς να διακρίνουν τα φυσιολογικά σημάδια της εφηβείας από μια καταθλιπτική διαταραχή. Η εφηβεία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από πολλές σημαντικές μεταβάσεις. Οι έφηβοι βιώνουν σωματικές και ορμονικές αλλαγές, καθώς και αλλαγές στο σχολείο, στις σχέσεις τους με τους γονείς τους και τους συνομηλίκους.

 Η κατάθλιψη εκδηλώνεται διαφορετικά στα δύο φύλα κατά τη διάρκεια της εφηβείας: τα κορίτσια αποσύρονται, ενώ τα αγόρια εμφανίζουν παραβατική ή αντικοινωνική συμπεριφορά.

Συνοπτικά, τα κοινά σημεία κατάθλιψης στα παιδιά και εφήβους είναι:

• Ευερεθιστότητα και πεσμένο ηθικό

Η ευερεθιστότητα εναλλάσσεται με το πεσμένο ηθικό στους νέους. Το πεσμένο ηθικό μπορεί να αποτελεί το μοναδικό σύμπτωμα που εμφανίζει το παιδί για βδομάδες, με μια μικρή μεταβολή από τη μία μέρα στην άλλη και μια βελτίωση κατά τις απογευματινές ώρες. Τα καταθλιπτικά παιδιά μπορεί να κλαίνε κάθε μέρα. Οι φασαρίες και οι ταραχές που προκαλούν τα αγόρια μπορεί να υποκρύπτουν κατάθλιψη.

• Απώλεια ευχαρίστησης (ανηδονία) και απώλεια κινήτρου

Τα καταθλιπτικά παιδιά χάνουν την ικανότητα να απολαμβάνουν τις δραστηριότητες που τους ευχαριστούσαν. Σε σοβαρή μορφή κατάθλιψης, οι νέοι μπορεί να απομονωθούν από τους συνομηλίκους τους, καθώς δεν αντέχουν να βρίσκονται με άλλα άτομα και την οικογένειά τους.

• Διαταραχή όρεξης

Μερικά παιδιά καλύπτουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες με το φαγητό χωρίς όμως να το απολαμβάνουν, παίρνοντας βάρος. Κάποια άλλα παρουσιάζουν ανορεξία με σημαντική απώλεια βάρους.

• Διαταραχή ύπνου

Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν έχουν κατάθλιψη μπορούν να αναπληρώσουν τον χαμένο ύπνο την επόμενη νύχτα. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στους καταθλιπτικούς νέους στους οποίους η διαταραχή ύπνου επιμένει, με αποτέλεσμα να είναι κουρασμένοι και να πέφτουν σε λήθαργο χωρίς να νιώθουν ξεκούραστοι παρά τις πολλές ώρες που μένουν στο κρεβάτι.

• Κόπωση, απώλεια ενέργειας

Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι δεν έχουν τη δύναμη και τη ζωτικότητα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που σε άλλες συνθήκες δεν θα τους προκαλούσαν πρόβλημα.

• Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση

Μερικά καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι μπορεί να παρουσιάζουν αργές κινήσεις. Διέγερση και ένταση μπορεί να χαρακτηρίζουν πιο μικρά παιδιά.

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα ενοχής

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αναξιότητας είναι συνηθισμένα συμπτώματα κατάθλιψης στους νέους. Τα καταθλιπτικά κορίτσια εκτιμούν αρνητικά την εμφάνισή τους και στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Οι καταθλιπτικοί έφηβοι μπορεί να νιώθουν υπερβολικές ενοχές, όπως ότι ευθύνονται οι ίδιοι για τις οικογενειακές εντάσεις ή για το διαζύγιο των γονιών τους. Οι τελειομανείς και υπερβολικά ευσυνείδητοι νέοι μπορεί να νιώσουν τύψεις όταν πέφτει το ηθικό τους, επειδή αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους ή να φέρουν σε πέρας τα καθήκοντά τους.

• Αδυναμία στη συγκέντρωση

Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι έχουν συχνά προβλήματα προσοχής και δυσκολίες στη συγκέντρωση. Τους είναι δύσκολο να προσέξουν τι γίνεται γύρω τους, να ακούσουν ή να μείνουν ακίνητοι, διασπάται εύκολα η προσοχή τους και αδυνατούν να ολοκληρώσουν αυτά που άρχισαν. Έχουν χαμηλή σχολική επίδοση, δεν συνδέονται με τους συμμαθητές τους και φαίνονται να μην έχουν στόχους. Υπολογίζεται ότι πολλές “κοπάνες” οφείλονται σε κατάθλιψη.

• Σωματικά ενοχλήματα

Συχνοί πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι, πόνος στο στήθος και πόνοι στα πόδια μπορεί να αποτελούν σημάδια κατάθλιψης στους νέους.

• Άγχος

Η κατάθλιψη στους νέους μπορεί συχνά να συνοδεύεται από σοβαρό άγχος. Για να χαλαρώνουν κάποιοι νέοι ενδέχεται να καταναλώνουν αλκοόλ για να νιώθουν πιο άνετα και να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Μακροπρόθεσμα όμως με το αλκοόλ η κατάθλιψη δεν αντιμετωπίζεται, το άγχος δεν μειώνεται, αντιθέτως εμφανίζονται καινούργιες αρνητικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της κατάχρησης αλκοόλ.

• Σκέψεις και απόπειρες αυτοκτονίας

Οι σκέψεις αυτοκτονίας είναι πολύ συχνές στα παιδιά και εφήβους που έχουν κατάθλιψη, παρόλο που οι απόπειρες είναι πολύ λιγότερες. Υπάρχει μια απόκλιση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο τα καταθλιπτικά παιδιά βιώνουν και περιγράφουν την κατάστασή τους και του τι αντιλαμβάνονται οι γονείς. Οι γονείς συχνά περιγράφουν τα καταθλιπτικά παιδιά τους ως ανυπάκουα, υπερκινητικά, ευερέθιστα, αρνητικά, ότι κλαίνε εύκολα, ότι τσακώνονται συχνά. Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι παρουσιάζουν τους εαυτούς τους θλιμμένους, δυστυχισμένους και απαισιόδοξους. Εκφράζουν πολλές αγωνίες κι έχουν αρνητική εικόνα για το σώμα τους.

http://www.boro.gr/