Νίκος Ξυλούρης: Ήτανε μια φορά μάτια μου – Η ιστορία του τραγουδιού

Aρχάγγελος της Κρήτης ή Ψαρονίκος. `Ενας σπουδαίος  Έλληνας μουσικός και τραγουδιστής. Γεννήθηκε το 1936, στο ορεινό χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου της Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες.Ήταν μόλις πέντε ετών  όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό του και  ξεριζώθηκε από τον τόπο του μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους. Μεταφέρθηκαν σε χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου παρέμειναν μέχρι και την απελευθέρωση του μεγάλου νησιού, της Κρήτης.

Το 1971 ήταν καθοριστική χρονιά για εκείνον, καθώς ξεκίνησε κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ “Λήδρα”. Η ιδιαίτερη φωνή του  έγινε σύμβολο της αντίστασης.

Η μοίρα ωστόσο έπαιξε νωρίς άσχημο παιχνίδι για εκείνον. Την εποχή που βρισκόταν στην ακμή της καριέρας του αντιλήφθηκε ότι έχει καρκίνο. Ύστερα από μεγάλο αγώνα με πολλαπλές εγχειρήσεις και αρκετή ταλαιπωρία χάνει τη μάχη…

Το έργο που άφησε ήταν σπουδαίο…

Ένα τραγούδι το οποίο αγαπήθηκε και τραγουδήθηκε πολύ είναι το “Ήτανε μια φορά”. Γράφτηκε για τις ανάγκες και ακουγόταν στους τίτλους της τηλεοπτικής σειράς “Οι έμποροι των εθνών” σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρρη, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ξεκίνησε να προβάλλεται τον Οκτώβριο του 1973, ωστόσο συνάντησε ιδιαίτερα προβλήματα από τη λογοκρισία του δικτατορικού καθεστώτος, το οποίο απαγόρευσε να ακούγεται η φωνή του Ξυλούρη.

Το τραγούδι εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1972 στο άλμπουμ με τίτλο “Νίκος Ξυλούρης Συλλογή” . Ο τίτλος του δίσκου αντικατοπτρίζει πλήρως το περιεχόμενό του αν κάποιος σκεφτεί ότι στην πρώτη πλευρά του περιλαμβάνονται σε δεύτερη εκτέλεση τραγούδια που είχε ερμηνεύσει λίγα χρόνια νωρίτερα ο ανεπανάληπτος Νίκος Ξυλούρης και στη δεύτερη τέσσερις νέες δημιουργίες του Σταύρου Ξαρχάκου και δύο που είχαν γραφτεί για τις ανάγκες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.

Το  ένα από αυτά είναι το υπέροχα ερμηνευμένο “Ήτανε μια φορά”. Ένα μικρό φωτογραφικό άλμπουμ με φωτογραφίας από τα παιδικά και νεανικά χρόνια του σπουδαίου ερμηνευτή στο αγαπημένο του νησί, την όμορφη Κρήτη,  υπάρχει στο εσώφυλλο του δίσκου. Στο οπισθόφυλλο ένα σημείωμα του Σταύρου Ξαρχάκου που γράφτηκε στις 2 Απριλίου του 1974. Παραγωγός ήταν ο Δημήτρης Μηλιόπουλος και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και βοηθό τον Γιώργο Τζάννες.

Ηχογραφήθηκε πιο μετά και από το Μανώλη Λιδάκη, τη Μαρία Φαραντούρη, το Δημήτρη Υφαντή.

Η σύζυγός του, Ουρανία Ξυλούρη είπε κάποτε:” Ο Ξυλούρης ειδοποιήθηκε για αυτή την ηχογράφηση κυριολεκτικά τελευταία στιγμή: τον ξύπνησαν και τον κατέβασαν στο στούντιο χωρίς πρόβες, χωρίς τίποτα, για να ηχογραφήσει. Το έβγαλε με τη μία, είναι αυτή η εκτέλεση που γνωρίζουμε όλοι. Ένα-δυο λαθάκια (π.χ. όταν τραγουδά “κι εμένανε μ`αφήνεις”, αντί “αφήνει” που έχει νόημα βάσει των προηγούμενων στροφών) οφείλονται στην κόπωση. Ο ίδιος ο Ξυλούρης τα πρόσεξε αργότερα και ζήτησε από το φίλο και συνεργάτη του να το ξαναηχογραφήσουν. Ο Ξαρχάκος όμως του απάντησε: “Όπως το είπες τώρα, δεν πρόκειται να το ξαναπείς”! “

Και αυτή ήταν και η μεγάλη αλήθεια, επειδή… μέχρι και σήμερα κανένας δεν έχει ερμηνεύσει τόσο μοναδικά  το “Ήτανε μια φορά” όπως εκείνος… Και κανείς δεν τον ακούει  σε αυτό το τραγούδι χωρίς να ριγήσει…

Ήτανε μια φορά, μάτια μου… ο Αρχάγγελος της Κρήτης… ο Νίκος Ξυλούρης…

https://www.youtube.com/watch?v=p-3Xz4Ri-GA

Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος

Στίχοι: Κώστας Φέρρης

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Ήτανε μια φορά μάτια μου κι έναν καιρό

μια όμορφη κυρά αρχόντισσα να σε χαρώ

Μια μικροπαντρεμένη κόρη ξανθή

τον κύρη της προσμένει βράδυ πρωί

Ένα Σαββάτο βράδυ καλέ μια Κυριακή

τον ήλιο το φεγγάρι, καλέ, παρακαλεί

Ήλιε μου φώτισέ τον φεγγάρι μου

πάνε και μίλησέ του για χάρη μου

Γυρίζει κι αρμενίζει καλέ στα πέλαγα

τους πειρατές θερίζει καλέ και τους χαλά

Στον ήλιο στο φεγγάρι και στη βροχή

και μένανε μ` αφήνει έρμη και μοναχή

Γαλέρα ανοίχτηκε μάτια μου με το βοριά

στη μάχη ρίχτηκε μάτια μου και στον καυγά

Μέσα σ` ένα σινάφι πειρατικό

είδα φωτιά ν` ανάβει και φονικό

https://www.youtube.com/watch?v=UwDomxyoFgU