Το ελεύθερο παιδί της γειτονιάς κινδύνευε λιγότερο από το υπερποστατευμένο

Οδεύουμε προς το καλοκαίρι, τα παράθυρα ανοιχτά και παρόλο που ζω σε μία ήσυχη περιοχή της Αττικής δεν ακούγεται ούτε μία παιδική φωνή απ’ έξω. Και δεν φταίει ούτε η ώρα ούτε η μέρα. Συνήθως έτσι γίνεται…Εδώ και χρόνια πια. Η μόνη στιγμή που ακούγονται φωνές παιδιών έξω είναι η ώρα που ανοίγουν και κλείνουν τα σχολεία….

Δεκαετίες πριν τέτοιες μέρες του Μαγιού οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από παιδιά που παίζανε, τρέχανε και σκαρφαλώνανε. Παιδιά της γειτονιάς που βοηθούσαν χωρίς να έχουν τέτοια πρόθεση και στην διαμόρφωση ενός κοινωνικού ιστού, αφού μέσα από την μπάντα των παιδιών που έπαιζαν στην γειτονιά έρχονταν και οι γονείς τους σε επαφή που ήταν γείτονες, ή ήδη γνωρίζονταν…. Τα όρια του σπιτιού και του δρόμου δεν ήταν τόσο σαφώς καθορισμένα τότε. Τα παιδιά μπαινόβγαιναν στα σπίτια τόσο τα δικά τους όσο και των άλλων φίλων τους για να πάρουν ή να αφήσουν κάτι, να πάρουν έναν φίλο τους, ή απλά να πιουν μία πορτοκαλάδα που μία μαμά έφτιαχνε (συνήθως όχι μόνο για το δικό της παιδί)…. Θυμάμαι κάθε καλοκαίρι ως παιδί είχα από ένα σπασμένο χέρι, πόδι, δάχτυλο από τις περιπέτειες.

Τέτοια εποχή έσπαγαν οι μύτες μας από τις ευωδιές των κήπων… Μεθούσαμε με την άνοιξη, καταλαβαίναμε τις εποχές…

Κυνηγητό, «μήλα», εξερευνήσεις σε εγκατελειμένα σπίτια, κρυφτό, σχοινάκι, λάστιχο, αναγνώσεις απαγορευμένων βιβλίων, ποδήλατα, πατίνια, σκανδαλιές…. Όλοι ερχόμασταν μέσα από το ομαδικό παιχνίδι σε επαφή με τα όρια μας. Τα σωματικά αλλά και σε σχέση με τους άλλους. Το σώμα δυνάμωνε αφού όλη την ώρα κινούμασταν, νέες δεξιότητες μαθαίναμε χωρίς αυτή να είναι η πρόθεση. Ερχόμασταν σε επαφή με τον φόβο, με τον κίνδυνο και κάθε τέτοια αναμέτρηση μας δυνάμωνε και μας μεγάλωνε. Οι γονείς ξέραμε που είναι. Ξέραμε που θα τους βρούμε αν τους χρειαζόμασταν και ξέραμε ότι οι φίλοι μας και σύντροφοι στο παιχνίδι θα βοηθούσαν σε μία δύσκολη στιγμή.

Ξαφνικά, λες και όλοι φοβήθηκαν, εκεί κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 90 που όλοι χαιρόμασταν αυτό που ονομάστηκε «ανάπτυξη». Ευτυχώς η γενιά μου είχε προλάβει να μεγαλώσει παίζοντας έξω. Στην πραγματικότητα δεχόμασταν τους πρώτους κραδασμούς μετά την πτώση του πρώην ανατολικού μπλοκ. Σταδιακά επικράτησε η μονοκρατορία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης που σήμαινε βασικές αλλαγές στον τρόπο της καθημερινής ζωής, αλλαγές κυρίως όμως στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε…

Μία άλλη αλλαγή είναι η σταδιακή κατάργηση της μεσημεριανής σιέστας που τόσο απαραίτητη είναι όταν ζει κανείς μεσογειακά καλοκαίρια….Και τα παιδιά την σεβόμασταν τότε. Οι γονείς έβαζαν σαφή περιορισμό, αλλιώς η αστυνομία μπορούσε να παρέμβη αν υπήρχε καταγγελία για ενόχληση την ώρα κοινής ησυχίας.

Σήμερα αντίθετα ελάχιστοι σέβονται την ώρα κοινής ησυχίας του μεσημεριού. Τα τηλέφωνα χτυπούν ανελέητα μεσημεριάτικα από τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες κι άλλους για να πουλήσουν κάρτες, φίλτρα νερού, ασφάλειες, ταξίδια, τηλεοπτικές κεραίες κι ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Όλο και λιγότεροι απολαμβάνουν σιέστα σήμερα…

Τα παιδιά σταμάτησαν να κυκλοφορούν. Περιορίστηκαν για λόγους ασφαλείας με κάγκελα και τοίχους. Μέσα σε ελεγχόμενες παιδικές χαρές και σε κλειστούς παιδοτόπους (που αποτέλεσαν μία νέα μορφή επιχειρήσης). Μέσα σε περιβάλλοντα κέλυφη, σε περιβάλλοντα-κάψουλες παίζουν πια τα παιδιά ή μένουν ήσυχα μπροστά από οθόνες μικρές και μεγάλες….

Τα κλασικά παραμύθια κάπου γύρω στη δεκαετία του 90 και πάλι άλλαξαν. Ο λύκος δεν έφαγε την γιαγιά της κοκκινοσκουφίτσας, ούτε τα επτά κατσικάκια του άλλου παραμυθιού….Τα παιδιά δεν πρέπει να έρθουν σε επαφή με τέτοιες σκληρές πτυχές της πραγματικότητας του παραμυθιού. Έπρεπε να προστατέψουμε τις τρυφερές ψυχές τους από κάθε πιθανό κίνδυνο…

Προστασία ή υπερπροστασία;
Κι όσο καλή και απαραίτητη κι αν είναι η πρώτη η δεύτερη είναι καταστροφική…

Η απειλή των κινδύνων έναντι των παιδιών επεκτάθηκε σε όλα τα επίπεδα. Οι τεχνητοί χλοοτάπητες παίρνουν την θέση του χώματος στις παιδικές χαρές για την προστασία από τα ατυχήματα, αλλά συχνά παραγνωρίζοντας την τοξικότητα των νέων υλικών. Ταυτόχρονα η υπερβολική προστασία κάνει το παιδί μαλθακό αφού δεν απαιτείται να έχει τον ίδιο βαθμό προσοχής και συγκέντρωσης όπως παλιότερα…

Σπάνια πια βλέπει κανείς παιδιά με γόνατα γραντζουνισμένα, κάτι που ήταν κανόνας παλιότερα. Αντίθετα τα παιδιά μας έχουν γίνει ειδικοί σε νέες τεχνολογίες αναπτύσσοντας νέες ικανότητες που οι προηγούμενες γενιές δεν είχαμε…

Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την ακινησία. Παρόλο που δεν είναι ακίνητα τα παιδιά και στην καλύτερη περίπτωση πηγαίνουν κάπου να εκτονώσουν την ενέργειά τους (σε παιδική χαρά ή σε παιδότοπο συνήθως) αυτό δεν μπορεί να γίνεται σε τέτοια συχνότητα όπως το καθημερινό παιχνίδι στην γειτονιά που δεν εξαρτόταν από την διαθεσιμότητα κάποιου συνοδού ενήλικα.

Η πλήρης προστασία δεν βοηθά τα παιδιά να μεγαλώσουν.
Σαφώς τα αυτοκίνητα είναι περισσότερα σήμερα. Αλλά ακόμη και σε περιοχές με πεζόδρομους δεν βλέπουμε συχνά παιδιά να παίζουν έξω ελεύθερα. Αυτό καταδεικνύει μία αλλαγή νοοτροπίας και δεν σχετίζεται πάντα με την πραγματικότητα.

Πάντα υπήρχαν κίνδυνοι έξω…
Πάντα υπήρχαν «ανώμαλοι» υπεράνω πάσης υποψίας.
Πάντα τα αγόρια έπαιζαν ξύλο μεταξύ τους περισσότερο ως ένα παιχνίδι για να ελέγξουν το διαρκώς μεταβαλλόμενο κορμάκι τους και την δύναμή τους και λιγότερο γιατί ήθελαν να κάνουν κακό στον φίλο τους.
Και πράγματι και ατυχήματα υπήρχαν (ωστόσο δεν θυμάμαι κάποιο σοβαρότερο από ένα κάταγμα).

Υπήρχε όμως κάτι που ήταν ανεκτίμητο… η αίσθηση ελευθερίας!

Αυτή η αίσθηση ελευθερίας που δεν μπορεί ένα παιδί σήμερα μέσα στο ελεγχόμενο περιβάλλον να έχει, ήταν και η αιτία μίας ολοένα και αυξανόμενης αίσθησης ευθύνης. Η εγρήγορση για την αποφυγή των όποιων κινδύνων από το ίδιο το παιδί κι όχι από κάποιον κηδεμόνα όξυνε την κοινωνική νοημοσύνη και εξασκούμασταν περισσότερο στο να αντιλαμβανόμαστε τις πονηρές αλλά και τις αγαθές προθέσεις των γύρω μας. Δεν ήμασταν όμως απροστάτευτα… Όλη η γειτονιά ήταν σαν οικογένεια. Όλοι οι μεγάλοι μας πρόσεχαν μαζί.

Η εκτόνωση της παιδικής ενέργειας, η εξερεύνηση, το κοινωνικό ενδιαφέρον, η ομαδικότητα, η αίσθηση του ανήκειν σε μία παρέα-κοινότητα….πράγματα που έχουν σήμερα χαθεί για τα καημένα τα παιδιά της πόλης και των προαστίων της Αθήνας.

Ταυτόχρονα, άρχισε μία νέα συμπεριφοριστική μόδα των γονιών προς δυστυχία πολλών παιδιών….

Κάθε σαββατοκύριακο πρέπει να τρέχουν από το πρωί ως το βράδυ κάνοντας «δραστηριότητες»…
Αυτό εξουθενώνει συχνά τους γονείς αλλά από την άλλη είναι μία φυσική συνέπεια του κλεισίματος των παιδιών στα διαμερίσματα καθ’όλη την εβδομάδα. Τα ίδια τα παιδιά συχνά δυσανασχετούν… Λες και υπάρχει μία κατάρα να μην μπορέσει ποτέ το παιδί να βαρεθεί.
Γιατί και η ανία είναι πολύτιμη όταν εμφανίζεται πού και πού, καθώς μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για εμφάνιση δημιουργικότητας.

Η υπερφόρτωση των παιδιών με δραστηριότητες εκπαιδευτικές που παραγεμίζουν τον χρόνο τους χωρίς να έχουν καθόλου χώρο για παιχνίδι είναι μία άλλη μανία της εποχής που σχετίζεται φυσικά με την αγωνία για το μέλλον που έχουν οι γονείς για τα παιδιά τους ιδιαίτερα σε δύσκολες περιόδους.

Και για να περάσουμε στους εφήβους…
Την ώρα που ξυπνά η σεξουαλικότητα και η κοινωνικότητα στρέφεται έξω από την οικογένεια, τα παιδιά αντί να χαίρονται την άνοιξή τους η σκληρή μελέτη και άσκηση απαιτείται για να πετύχουν μία θέση στον ήλιο(;). Κι εδώ η ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος τα τελευταία 30 χρόνια είναι τεράστια… Τείνουμε να θεωρούμε ότι αυτό είναι κάτι φυσικό, αλλά γίνεται σε ελάχιστες χώρες και μία τέτοια ατυχής περίπτωση είναι και η δική μας.

Πολλά ταλαντούχα παιδιά αφήνουν τον αθλητισμό, τη μουσική, ή άλλες πολύ ωφέλιμες δραστηριότητες που τους δίνουν χαρά για να διαβάσουν για τις τελικές εξετάσεις.  Κι όταν τελειώσει αυτό το μαρτύριο απαξιώνουν το πανεπιστήμιο και ξεκουράζονται από τον αγώνα δρόμου στα γύρω καφενεία.

Οι έφηβοι δεν έχουν αισθανθεί τι σημαίνει να χάνει ο γονιός τα ίχνη σου. Σήμερα κανείς δεν χάνεται. Τα κινητά βρίσκονται στα χέρια των παιδιών (αλλά και τα δικά μας) συνεχώς. Το «Πού είσαι;» δεν το γλυτώνεις σήμερα εύκολα παρά μόνο αν έχεις τα κότσια κάποιες φορές να κλείνεις το κινητό-ομφάλιο λώρο.

Η σύγχρονη ζωή των παιδιών (αλλά και των ενηλίκων) είναι γεμάτη από θόρυβο (από τις συνεχείς ελεγχόμενες από τον ενήλικα δραστηριότητες και τον φόρτο υποχρεώσεων) και φόβο.

Ο έξω κόσμος φαντάζει απειλητικός όπως ο Ιψενικός κόσμος…

Πόσο θλιβερή η εικόνα των παιδιών που λένε τα κάλαντα με τους γονείς τους μαζί, κάτι που όλο και συχνότερα γίνεται τα τελευταία χρόνια…

Η έκθεση στον κίνδυνο δεν είναι αυτό που προτείνεται στο άρθρο. Το παιχνίδι στην γειτονιά που χάσαμε δεν ήταν κίνδυνος μεγαλύτερος από τον κίνδυνο της υπερπροστασίας. Κι όσοι κατάγονται ή διαμένουν στην επαρχία μπορούν να το καταλάβουν. Πόσες φορές στον λόγο των γονιών που έρχονται στο γραφείο ακούγεται το πόσο τα παιδιά τους απολαμβάνουν την ελευθερία που παρέχει το χωριό το καλοκαίρι…

Θα ήταν νοσταλγία αν υποστήριζε κανείς ότι κάποτε όλα ήταν ρόδινα και σήμερα έχει χαθεί ο παράδεισος της παιδικής ηλικίας. Θα ήταν νοσταλγία αν υποστήριζε κανείς ότι σήμερα τα παιδιά δεν αναπτύσσουν νέες ικανότητες και δυνατότητες. Παράδειγμα αποτελεί η εξοικίωσή τους με τις νέες τεχνολογίες. Η αίσθηση ελευθερίας που κάποτε βρίσκαμε στον δρόμο ίσως να βιώνεται σήμερα με άλλους τρόπους, όπως δια μέσου των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, ή την διασύνδεση και την μη γεωγραφικά εξαρτόμενη επικοινωνία. Ακόμη κι εκεί όμως πολύ συχνά παρεμβαίνουμε με τρόπο άτσαλο οι ενήλικες. Παρεμβαίνουμε γιατί δεν έχουμε την εμπειρία και δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς βιώνει την εποχή του ο σημερινός έφηβος. Και στο σημείο αυτό μόλις ανακαλύπτουμε το χάσμα των γενεών που όσο και να θέλουμε να το παραβλέψουμε πάντοτε θα ορθώνεται ανάμεσα στις γενιές λόγω των πολιτικοιστορικών αλλά και επιστημονικών-τεχνολογικών αλλαγών που στιγματίζουν την κάθε εποχή.

Ωστόσο οι συνθήκες του μεγαλώματος των παιδιών έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια και αξίζει τον κόπο να δούμε και να στοχαστούμε και να αναρρωτηθούμε σχετικά με την δική μας συμπεριφορά. Τους δικούς μας φόβους και επιθυμίες. Τη δική μας αγωνία και ό,τι θεωρούμε ως βεβαιότητα. Και οι γονείς είμαστε κοινωνικά υποκείμενα και ακολουθούμε τους κανόνες της εποχής. Μίας εποχής που ο «θόρυβος» και η σύγχρονη καθημερινότητα λίγο χρόνο αφήνουν για να στοχαστούμε. Να στοχαστούμε την δική μας συμπεριφορά, τη δική μας ζωή και καθημερινότητα και να σκεφτούμε τι είδους μελλοντικούς ενήλικες ετοιμάζουμε…

Γράφει η Δήμητρα Σταύρου, ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

Πηγή