Αυτοί είναι οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Ο Χρήστος Καϊστριώτης σε μια πλήρη αναφορά για όσους βρήκαν το θάνατο στη διάρκεια της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης του Νοέμβρη του 1973. Τι αναφέρει το πόρισμα Τσεβά, η έκθεση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, τι προκύπτει από άλλα στοιχεία.

Ο πραγματικός αριθμός των νεκρών της εξέγερσης του Πολυτεχνείου παραμένει ανεξιχνίαστος. Δύο μέρες μετά την εισβολή των τανκς στο Πολυτεχνείο, το καθεστώς αναγνώρισε επίσημα την ύπαρξη 11 νεκρών.

(ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 20/11/1973)         (Οι βεβαιωμένοι νεκροί από τον κατάλογο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών)

Έντεκα μήνες μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, στις 20 Οκτωβρίου 1974, ανακοινώνεται από τον Προϊστάμενοτης Εισαγγελίας Πλημελειοδικών Κωνσταντίνο Φαφούτη, το πόρισμα του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, που διενήργησε την προκαταρκτική εξέταση για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Όπως σημειώνεται στο πόρισμα του Εισαγγελέα Τσεβά:

“Βαρύς υπήρξεν ο φόρος του αίματος εις νεκρούς και τραυματίας ο καταβληθείς δια την καταστολήν της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου. Και των μεν τραυματιών τον αριθμόν, ήγγισε, μετά βεβαιότητας μάλλον, η έρευνα. Ανεξιχνίαστος, όμως, παραμένει εισέτι ο ακριβής αριθμός των νεκρών. Σύντομοι κατεβλήθησαν προς την κατεύθυνσιν ταύτην προσπάθιαι και πέραν των αμέσως ή εμμέσως περιερχομένων εις γνώσιν μου έκκλησις δια του Τύπου δημοσία διετυπώθη, όπως καταγγελθώσιν ή αναφερθώσι περιπτώσεις θανάτων ή και εξαφανίσεων ατόμων συνεπεία των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Και είναι αληθές ότι ουδέν περιοτατικόν κατηγγέλθη.

Δεν αντλείται, όμως εντεύθεν απόδειξις περίν ανυπαρξίας τοιούτων. Διότι κατά τη διαδρομήν της ερεύνης εβεβαιώθησαν ή και απλώς επιθανολογήθησαν περιστατικά εδραιούντα παρ’ εμοί την πεποίθησιν ότι οι νεκροί εκ των γεγονότων του Πολυτεχνείου υπήρξαν περισσότεροι των επισήμως ανακοινωθέντων. Δι’ ο και κατανοώ τα ελατήρια της σιωπής των παθόντων.

Εκτιμά ότι ο αριθμός των νεκρών ανέρχεται σε 34. 15 είναι εκείνοι που ανακοινώθηκαν επίσημα, 3 που ο θάνατος τους προκύπτει από βέβαιες μαρτυρίες και 16 εκείνοι  που ο θάνατος τους προκύπτει από βάσιμες ενδείξεις

Οι Επώνυμοι νεκροί είναι:

α) Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί είναι οι ακόλουθοι:

1. Διομήδης Ιωάννου Κομνηνός, ετών 17, μαθητής. Εφονεύθη εξώθι του Πολυτεχνείου περί ώρα 22.15΄ της 16.11.73. Βασίμως πιθανολογείται ότι δράστης του φόνου τούτου είναι ο προεκτεθείς Συνταγματάρχης.

2. Βασίλειος Παναγώτου Φαμέλλος, ετών 26. Εφονεύθη εγγύς του υπουργείου Δημόσιας Τάξεως περί ώρα 22.30΄ της 16.11.1973, βληθείς προφανώς υπό τίνος των εκ του υπουργείου πυροβολούντων.

3. Toril Engelend, σπουδάστρια, Νορβηγίς. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώρα 23.30΄ της 16.11.1973 παρ’ αγνώστου δράστου.

4. Γεώργιος Ανδρέου Σαμούρης, σπουδαστής, ετών 22. Εφονεύθη υπ’ αγνώστου εις άγνωστον σημείον εξ επαφής περί το μεσονύκτιον της 16.11 1973 και το πτώμα του μετεφέρθη και απερρίφθη εις την διασταύρωσιν των οδών Καλλοδρομίου και Ζωσιμάδων (Κατάθεσις υπ’ αριθμ. 173).

5. Αλέξανδρος Ευστρατίου Σπαρτίδης, ετών 16, μαθητής. Εφονεύθη επί της οδού Κότσικα (παρόδου Πατησίων) την 10.20 ώραν της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.

6. Μάρκος Δημητρίου Καραμάνης, ετών 23. Εφονεύθη ευρισκόμενος εις την επί της οδού Πατησίων και Αιγύπτου 1 πολυκατοικίαν την 10.30 ώραν της 17.11.1973, βληθείς ομοίως υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.

7. Βασίλειος Καράκας, Τούρκος υπήκοος, ετών 43. Εφονεύθη εις την Αιγύπτου περί ώραν 13.00΄ της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος.

8. Δημήτριος Θεοφ. Θεοδώρας, ετων 6. Εφονεύθη επί της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας Ζωγράφου περί ώραν 13.30 της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος.

9. Βασιλική Φωτίου Μπεκιάρη, ετών 17. Εφονεύθη ευρισκομένη εις την ταράτσα της επί της οδού Μεταγένους 8 – Νέος Κόσμος οικίας της περί ώραν 12.30΄ της 17.11.1973, δεχθείσα εις την κεφαλήν της βλήμα αδέσποτον άρματος.

10.Γεώργιος Αλεξάνδρου Γεριτσίδης, ετών 48, εφοριακός υπάλληλος. Εφονεύθη ευρισκόμενος εν Ν. Λιοσίοις προς εκτέλεσιν υπηρεσίας περί ώραν 12.15΄ της 17.11.1973 δεχθείς ομοίως βλήμα αδέσποτον άρματος μάχης εις την κεφαλήν.

11. Νικόλαος Πέτρου Μαρκούλης, ετών 25. Εφονεύθη παρά την πλατείαν Βάθης περί ώραν 11.00΄ της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης.

12. Στυλιανός Αγαμ. Καραγεώργης, ετών 19, εργάτης. Ετραυματίσθη θανασίμως επί της οδού Πατησίων, έμπροσθεν του κινηματογράφου ΕΛΛΗΝΙΣ, περί ώρα 10.00΄ της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσεν εις το ΚΑΤ την 30.11.1973.

13. Ανδρέας Στεργίου Κουμπος, ετών 63. Ετραυματίσθη σοβαρώς διερχόμενος την οδό Καποδιστρίου περί ώρα 14.00΄ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσε εις την 30.1.1974.

14. Μιχαήλ Δημητρίου Μυρογιάννης, ετών 20. Εφονεύθη εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα περί ώραν 13.30΄ της 18.11.73, βληθείς δια περιστρόφου εις την κεφαλήν και

15. Κυριάκος Δημητρίου Παντελάκης, ετών 45, δικηγόρος. Ετρυματίσθη σοβαρώς επί της οδού Γλάδστωνος περί ώραν 12.40΄ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου επι της οδού Πατησίων άρματος και απεβίωσεν την 18.12.1973.

β) Νεκροί πλήρως βεβαιωθέντες:

1. Σπύρος Κοντομάρης, δικηγόρος. Απεβίωσεν τας απογευματινός ώρας της 16.11.73 ευρισκόμενος επί της οδού Γεωργίου Σταύρου, συνέπεια θανατηφόρου επενέργειας των ριπτομένων της Αστυνομίας αερίων (κατάθ. υπ’ αριθμ. 93).

2. Αικατερίνη Αργυροπούλου, ετών 75. Ετραυματίσθη σοβαρώς ενώ ευρίσκετο εις την Αγ. Αναργύροις οικίαν της περί ώραν 11.00΄ της 17.11.1973, δεχθείσα αδέσποτον βλήμα άρματος και απεβίωσεν κατά μήνα Μάιον 1974 και

3. Δημήτριος Παπαιωάννου, ετών 60, ιδιωτικός υπάλληλος. Απεβίωσεν την μεσημβρίαν της 17.11.1973 εκ προσφάτου εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά την ιατροδικαστικήν έκθεσιν σοβαρώς όμως, υπό της συζύγου του αμφισβητούμενης και υποστηρίζουσας ότι ο σύζυγος της απεβίωσεν είτε βληθείς δι’ όπλου, είτε υποστάστάς συγκοπήν εκ των ριπτομένων αερίων, καταθεσάσης δε ότι μόνον εις το Νεκροταφείον της επετράπη να πλησιάσει απλώς και να ατενίσει το πρόσωπον του νεκρού συζύγου της.

(Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 22/10/1974)

Η Προοδευτική Ένωση Μητέρων Ελλάδας (Π.Ε.Μ.Ε.), συνέταξε κατάλογο που περιλαμβάνει 88 ονόματα, που δεν αναφέρονται πλέον αποκλειστικά στην περίοδο του Νοεμβρίου 1973, αλλά σε όλο το χρονικό διάστημα της δικτατορίας 1967-1974. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν όλες οι γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της χούντας, από τα θύματα του πραξικοπήματος και τους λιγότερο ή περισσότερο ανεξιχνίαστους θανάτους επωνύμων αντιπάλων του καθεστώτος, μέχρι τους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους προβαίνοντας σε πράξεις αντίστασης και, φυσικά, τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Τα ονόματα που εμφανίζονται στην κατηγορία αυτή είναι 52.

Συγκρίνοντας τα με τα αναφερόμενα στους παλαιότερους καταλόγους, παρατηρούμε ότι παραμένουν στη θέση τους 26 αταύτιστα ονόματα, τα οποία εξακολουθούν να εκφωνούνται κάθε χρόνο από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου. Ανάμεσα τους 9 που πιθανότατα αφορούν σε άτομα τα οποία σε πρώτη φάση είχαν θεωρηθεί νεκροί, αλλά μετά τη μεταπολίτευση προέκυψε, όπως είδαμε, ότι είχαν μόνο τραυματιστεί.

Δύο αποτελούν γνωστές παραφθορές ονομάτων και στοιχείων διαπιστωμένων νεκρών που είχαν διορθωθεί ήδη δύο ημέρες μετά τα γεγονότα, αλλά συνεχίζουν να αναφέρονται μαζί με τις σωστές εκδοχές τους, επαναλαμβανόμενα έτσι εις διπλούν: Υπό τον ανύπαρκτο «Αιγύπτιο» Τορίλ Τεκλέτ εξακολουθεί 30 χρόνια μετά να υποκρύπτεται η νορβηγίδα φοιτήτρια Toril Margrethe Engeland, και υπό τον Γεώργιο Σαρμαλή, ο Γεώργιος Σαμούρης. Ως Διαμαντάκος πλέον εμφανίζεται η Μαρία Διαματάκη των καταλόγων του 1974-1975, όνομα που θεωρούμε ότι πιθανότατα υποκρύπτει τη Μαρία Δαμανάκη, λόγω της αρχικής φήμης ότι η εκφωνήτρια του Πολυτεχνείου είχε εκτελεστεί. Πέντε ονόματα αφορούν σε αυτοκτονίες που καταγράφηκαν μεταξύ Νοεμβρίου 1973 και Μαρτίου 1974, και αμφισβητήθηκαν μετά την μεταπολίτευση, χωρίς όμως και να προκύψει ποτέ κάποιο χειροπιαστό στοιχείο ότι ήταν πολιτικές δολοφονίες και μάλιστα συνδεόμενες με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ένα τουλάχιστον όνομα (Ιωάννης Φιλίνης) αντιστοιχεί σε πραγματικό νεκρό, του οποίου όμως ο θάνατος, σύμφωνα με την ίδια του την οικογένεια (συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του και ιστορικού στελέχους της αριστεράς Κώστα Φιλίνη), οφείλεται σε παθολογικά αίτια.

Εξακολουθούν, τέλος, να εκφωνούνται 14 ονόματα (από τα οποία τα 7 χωρίς καν βαπτιστικό), για τα οποία τίποτα περισσότερο δεν έγινε ποτέ γνωστό.

Αλλά το πλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στον επίσημο αυτό επετειακό κατάλογο, ενώ αναφέρονται όλοι αυτοί οι άγνωστοι «νεκροί», σημειώνονται μόνον 16 από τους 23 επώνυμους νεκρούς του Πολυτεχνείου Επτά άνθρωποι των οποίων γνωρίζουμε τα πλήρη στοιχεία και για τους οποίους έχει τεκμηριωθεί με τον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο ότι έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα εκείνων των ημερών, ο Αλέξανδρος Μπασρί Καράκας, ο Ευστάθιος Κολινιάτης, ο Σπύρος Κοντομάρης, ο Ανδρέας Κούμπος, ο Σωκράτης Μιχαήλ, η Βασιλική Μπεκιάρη και ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, απουσιάζουν τελείως.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών έχει προχωρήσει στη σύνταξη ενός προσωρινού καταλόγου νεκρών των γεγονότων του Πολυτεχνείου.Μέχρι τη στιγμή αυτή, έχουν καταγραφεί εικοσιτέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις, όπως καταγράφονται συνοπτικά στον συνημμένο κατάλογο. Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία.

Χάρτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνώνπου δείχνει τις κινήσεις των επίλεκτων μονάδων καταστολής προς το Πολυτεχνείο

και τα σημεία που δολοφονήθηκαν οι ταυτοποιημένοι νεκροί

Οι Επώνυμοι νεκροί είναι:

α) Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί είναι οι ακόλουθοι:

Είμαι ο Διομήδης – ο έφηβος των Αθηνών που έθαψα με της καρδιά μου το αίμα την τρανή κραυγή της λευτεριάς τραγουδώντας την και αποχαιρετώντας (Γιάννης Κουτσοχέρας: Ο έφηβος των Αθηνών)            Βεβαίως, είχε βεβαρυμένο παρελθόν ο Διομήδης.   Πέντε χρονών στους ώμους του πατέρα του φώναξε λευτεριά στην Κύπρο, δώδεκα χρονών ξυπόλητος, με μια φέτα ψωμί στην τσέπη, βάδιζε στην πορεία της ειρήνης, στα δώδεκα ζητούσε δημοκρατία.     Στα δεκαεπτά μ’ ένα πλακάτ στο χέρι: Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία (Δημήτρης Ραβανης -Ρέντης Από τη Συλλογή “Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέμβρη”)

Όταν μάθαμε ότι το γειτονόπουλο μας ο Διομήδης Κομνηνός, που έμενε στην οδό Έκτορος, απέναντι απ’ την Αφροδίτη, ήταν ανάμεσα στους νεκρούς του Πολυτεχνείου παγώσαμε. Τον ξέραμε από παιδάκι. Αποφασίσαμε με την μάνα μου και την Αφροδίτη, που συνδεόταν πιο στενά να πάμε στην κηδεία του.Πήρα και το γιο μου μαζί, που ήταν δυο ετών. Στο νεκροταφείο του Ζωγράφου που θα γινόταν η κηδεία πίστευα ότι θα έβλεπα όλη τη γειτονιά. Είχα κάνει λάθος. Περισσότεροι ήταν οι ασφαλίτες απ’ τους συγγενείς και φίλους. Ο τρόμος βασίλευε στην πόλη. Ήταν μια περίεργη τελετή Σιωπηλή, αν και συνοδεύαμε ένα παιδί δεκαέξι χρονών.Μόνο τα βλέμματα μιλούσαν. Αν τυχαία ακουμπούσαν στις φιγούρες των μυστικών, κατέβαιναν βιαστικά στο χώμα. Αλλιώς στέκονταν στα μάτια του άλλου, που είχε έρθει να δηλώσει και κάτι επιπλέον εκτός από τη συμπαράστασή του στην οικογένεια του Διομήδη

(Ευγενία Φακίνου: Έρως, Θέρος, Πόλεμος)

Πολυτεχνείο: Κατάσταση πολιορκίας

Πολυτεχνείο. Η απόφαση έχει ληφθεί

*Οι φωτογραφίες των νεκρών του Πολυτεχνείου προέρχονται από την ιστορική έρευνα “Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες” του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ( http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/8782)

*Οι υπόλοιπες φωτογραφίες  προέρχονται από το λεύκωμα “… Περί Αφανών”, ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο που περιλαμβάνει στίχους και αναθήματα του Ελληνικού Λαού από το πρώτο ετήσιο μνημόσυνο  του Πολυτεχνείου και τυπώθηκε για  λογαριασμό του Περιοδικού Αντί το Δεκέμβριο του 1974

[alfavita.gr]